As Uige Leodhais a bha Domhnall MacIomhair (1857-1935) - Choisinn An Ataireachd Ard duais bardachd dha aig Mod 1905. A reirm deasachair Bardachd Leodhais, a sgriobhadh ann a 1916, "Mar bhard 's fhada o rinn e chliu aig Moid a' Chomuinn Ghaidhealaich, aig an d'fhuair e iomadh uair a chiad duais airson bardachd. Tha smuaintean domhainn, feallsanachd, gradh da dhuthaich, agus mion-eolas air a staid agus air a h-eachdraidh o chein, a boillsgeadh amach anns gach rann a chuir e ri cheile16." Chan eil teagamh nach robh "smior na Gaidhlig agus ranntaireachd eagnaidh" na bhardachd, air cuspairean mar Na Fineachan Gaidhlig, na fuadaichean, Cur na Mara, agus an t-oran a tha, a thaobh cruth, faireachaidhean agus cuspair, cho beo dha luchd-eisdeachd an diugh 's a bha e nuair a mheoraich am bard air na bha 's na bha ri teachd.
[An Ataireachd Ard] ***

Duine neo-abhaisteach a bha ann an Donnchadh MacDhun-Leibhe (1877-1964) - Muileach a chaidh a dh'Afraca a Deas, agus a sgriobh bardachd chruaidh an aghaidh Apartheid. Dh'ionnsaich e clachaireachd ann an Glaschu, chaidh e na shaighdear do Chogadh nam Boer, chaidh a leon, thill e gu clachaireachd ann an Glaschu. Ann an 1903, dh'imrich e a dh'Afraca a Deas a rithis gu cosnadh anns an t-seann cheaird. Ri tide chaidh e dh'obair do Roinn Togalchd an riaghaltais, far an do dheirich e gu bhi na Master of Works. Suas gu 1951, nuair a chaochail a bhean, bha a bhardachd aotrom, socair, toirt iomradh air tachartasan ameasg a chuid eolaich, Gaidheil agus Albannaich eile bha fuireach mun cuairt air. Ach, bhon am sin amach dhuisg faireachaidhean cogaiseil mu shuidheachadh mor-chuid Afraca a Deas, agus mu chuspairean poilitigeach eile, na bhardachd7. Ged a bha MacDhun-Leibhe fior chomasach air briathran gleusda, air cuspairean eolach dhan a Ghaidheal, a chur an ceill anns an t-seann rannaidheachd, 's urrainn dha cuideachd cruth an dain fhuasgladh amach, ann an doigh tha nochdadh mion-eolas air an t-saoghal farsuing, gu h-araid mu mar a bha e buaidheil air Afraca a Deas fhein. Thug e roghadh leirsinneach gu robh Feasgar an Duine Ghil8 ri laimh. Chithear anns an dan Bean dubh a caoidh a Fir a chaidh a mharbhadh leis a Phoileas9 cho comasach sa bha e bruidhinn ann an guth anns nach b'urrainn moran eolas pearsanta bhi aige.
[Bean dubh a caoidh a Fir a chaidh a mharbhadh leis a Phoileas] ***

B'e Seumas MacThomais (1888-1971) a chiad duine choisinn Crun a Bhaird, ann a 1923. A reir a mhac, am bard Ruairidh MacThomais, ann an iomradh air a chruinneachadh a thug athar amach, Am Fasgnadh "...contains a large number of later poems which show a marked freedom of movement and structure although they do not abandon rhyme. Many of the poems are on religious themes, and both these and others have as a salient characteristic a quiet epigrammatic grace10." Chithear rannaidheachd gu math saor seach an abhaist ann am bardachd nan Gaidheal ann an Tir nan Og, a tha nochdadh gu math trath anns an leabhar11.
[Tir nan Og]***

Bhoineadh Domhnall (Ruadh) Mac an t-Saoir (1889-1964) do Shnaoiseabhal, ann an Uibhist a Deas. B'e clachair a bh'ann a ghluais gu Deas air thoir obrach. Tha e uaireanan air ainmeachadh air a bhaile anns an do ghabh e comhnaidh - "Bard Phaislig". A reir coltais, bha e na dheagh sgoilear, a cosnadh mar dhuais leabhar de bhardachd Robert Burns, ged a dh'fhag e sgoil aig 14 bliadhna dh'aois. Nuair a bha e gann amach as na diagan, chaidh a thaghadh a riochdachadh na coimhearsnachd ann an cuirt lagha an aghaidh an uachdaran, a bha maoidheadh ceadas coin orra. Chaidh leis na craitearan ann an Cuirt nan Con, agus goirid an deidh sin, nochd a chiad oran a rinn Domhnall, Oran nan Con. An deidh seirbheis anns a Chogadh Mhor, mar phiobaire anns na Camaranaich, rinn e grunnd charan obrach mus do thionndaidh e air ais chun a chlachaireachd a bha san teaghlach.

Bha dualchas nan Gaidheal na shaibhreas ann an teaghlach aige cuideachd. Thogadh e gu eolas air baird mhor na h-Uibhist, Clann Mhuirich, MacCodrum, agus MacMhaighstir Alasdair, aig an robh ceangal ri Uibhist. A reir Ruairidh MacThomais, bha a sgilean briathrachas agus rannaidheachd mar gu robh "fear de bhaird na 18mh linn beo nar measg anns an 20mh." Ach cuideachd, tha a bhardachd a bontainn gu buileach dha ar linn, "ann a chuspairean is ann a mhodhan." Tha Somerled MacMillan, a dheasaich a chruinneachadh bardachd, Sporan Dhomhnaill12, a nochdadh gu robh deagh eolas aige air dualchas nan Greugach, agus tha na Romanaich, na Lochlannaich is seann laoich nan Gaidheal, agus Criosdaidheachd, air chul an dain fhada (thar 700 sreath) a rinn e mun ghaoith, Aeolus agus an Balg. Chaidh an dan seo a mholadh mar shar dhan na linne, nuair a choisinn e Crun a Bhaird dha aig Mod Ghlaschu ann a 1938. Bha uidh aige cuideachd ann am bardachd Burns (dh'eadartheangaich e Tam o Shanter agus The Twa Dogs) agus Thomas Gray, ged nach do dh'amais e air Elegy in a Country Churchyard a thoirt anall gu Gaidhlig.

Bha Domhnall Ruadh cho comasach air oran gaoil a dheanamh, no moladh duthcha, no dan air polataigs. Gheibhear aoirean air Mussolini agus air luchd riaghlaidh na duthcha, ach, a dh'aindeoin 's gun do shin a bheachdan dhan taobh chli, agus gu saorsa dhan dream, tha e follaiseach bho a bhardachd gun do dh'fhairich e grain air na h-Iudhaich. Gun mhathanas a thoirt do Mhac an t-Saoir, dh'fheumar cuimhneachadh nach robh TS Eliot no Ezra Pound ro bhaigheil dha na h-Iudhaich nam bardachd, nas mo, agus tha iadsan air am faicinn fhathast nam priomh bhaird na Beurla. Bi Domhnall Ruadh air a chuimhneachadh airson a chuid orain aotrom, aighearach, mar Buth Dhomhnaill MhicLeoid agus Sporan Dhomhnaill, a tha air an seinn gu math tric fhathast air reidio is ard-urlar.
[Aoir Mhussolinidh] ***
[Buth Dhomhnaill MhicLeoid] ***

Murchadh MacPharlain (1901-1982): tha fhar-ainm (Bard Mhealboist) a soillearachadh an da chuid co as a bha e agus a chliu a bha e cosnadh air feadh Leodhais agus thar a criochan. B'ann gu h-araid mar fhear a chuir loinn ur air orain Gaidhlig a bha e sonraichte. Cho siubhlach na shamhlachadh ri Cole Porter, cho steidhichte na dhualchas ri Woodie Guthrie, agus cho buaidheil ris an da chuid air na h-oranaichean a lean, ach bha suil gheur aige air an t-saoghal mhor amuigh cuideachd. Bha Murchadh comasach air aoireadh no cumha, ach cuideachd b'urrainn dha suil ur a thoirt air seann chleachdadh, ga ath-bheothachadh anns an t-seinn: ann an Tobair, tobair siolaidh, mar eisimpleir, tha e togail cuspair a tha, 's docha, cho sean ris an dualchas fhein, 's ga tionndadh gu rud aighearach ur, ann am briathran simplidh siubhlach. Bha e cheart cho buailteach oran a dheanamh air Mal na Mara, no air a mhisg, ann an doigh bha moralta gun a bhi na shearmon. Bha a shuil leirsinneach fhein fhein aige air polataigs an t-saoghail, mar a chithear anns an oran, Am Fear Teiche. B'ann ann am meadarachd an t-seann nos, no ann am meadfarachdan a bha baigheil dhan t-seann nos a bha bardachd Mhurchaidh MhicPharlain, ach tha faireachdadh unnta uile gu robh e daonnan na sheasamh air drochaid, air chorra-bhiod, a coimhead amach. Gheibhear a mhor-chuid dhe a dhain anns an leabhar a thug e mach, An Toinneamh Diomhair agus cruinneachadh dhe orain a nochd le ceis na chois13.
[Mi le m'uilinn air mo ghluin]***

Bha baird ann cuideachd a Tir Mor. Thainig Domhnall MacColla (1905-77) as Ath Tharcuill, ann an Garbh-chriochan Lochabar, a teaghlach a bha ri bardachd. Bha e na gheimear ann an grunnd aitichean air feadh taobh Siar na Gaidhealtachd, agus bha buaidh a cheaird air a chuid bhardachd, a bha lan de sheallaidhean mionaideach air nadur14.